[AHSEC Economics Solved Question Paper 2025 in Assamese, HS 2nd Year Economics Solved Question Paper 2025 in Assamese, Class 12 Economics Question Paper Solution in Assamese 2025, Economics Solved Paper for Assamese Medium Class 12, ASSEB Class 12 Economics in Assamese medium Solved Question Paper 2025]
ECONOMICS: 2025
Full Marks: 80
Time: Three hours
PART-A (Introductory Macroeconomics)
(ক-অংশ: সমষ্টিবাদী অর্থবিজ্ঞান পৰিচয়)
Total Marks: 40
1. Give short answers to any four of the following questions: (1×4=4)
(তলৰ যিকোনো চাৰিটা প্ৰশ্নৰ চমু উত্তৰ দিয়া):
(i) Who is known as the father of Macroeconomics?
(সমষ্টিবাদী অৰ্থবিজ্ঞানৰ পিতৃ বুলি কাক জনা যায়?)
Answer: John Maynard Keynes (জন মেইনার্ড কেইনছ).
(ii) What are the two sectors studied in a ‘two-sector economy’?
(‘দ্বিখণ্ডবিশিষ্ট অর্থনীতি’ৰ অধ্যয়নত কোন দুটা খণ্ডৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হয়?)
Answer: The two sectors are Households and Firms.
(খণ্ড দুটা হ’ল পৰিয়াল (Households) আৰু প্রতিষ্ঠান (Firms)।)
(iii) Write the full form of FRBM Act, 2003.
(FRBM আইন, ২০০৩ ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ লিখা।)
Answer: Fiscal Responsibility and Budget Management Act, 2003.
(ৰাজকোষীয় দায়িত্ব আৰু বাজেট ব্যৱস্থাপনা আইন, ২০০৩।)
(iv) “Voluntary unemployment can exist in an economy with full employment equilibrium.” Write whether this statement is correct or incorrect.
(“পূৰ্ণ নিযুক্তিৰ ভাৰসাম্য অৱস্থাত থকা অর্থনীতি এখনত ইচ্ছাকৃত নিবনুৱা থাকিব পাৰে।” উক্তিটো শুদ্ধ নে অশুদ্ধ লিখা।)
Answer: Correct. (শুদ্ধ।)
(v) In which year the ‘Bretton Woods’ Conference of the United Nations was held?
(ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ‘ব্ৰিটন উডচ্’ অধিবেশনখন কোন চনত অনুষ্ঠিত হৈছিল?)
Answer: 1944.
(vi) When is the level of effective demand attained?
(সক্ৰিয় চাহিদাৰ স্তৰ কেতিয়া প্ৰাপ্ত হয়?)
Answer: The level of effective demand is attained when Aggregate Demand (AD) equals Aggregate Supply (AS).
(যেতিয়া সামগ্ৰিক চাহিদা (AD) আৰু সামগ্ৰিক যোগান (AS) সমান হয়, তেতিয়া সক্ৰিয় চাহিদাৰ স্তৰ প্ৰাপ্ত হয়।)
(vii) NNPFC = NNPMP – . (Fill in the blank)
(উপাদান ব্যয়ত NNP = বজাৰ দৰত NNP – _। (খালী ঠাই পূৰ কৰা))
Answer: Net Indirect Taxes (শুদ্ধ পৰোক্ষ কৰ).
2. Answer any five of the following questions: (2×5=10)
(তলৰ যিকোনো পাঁচটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া):
(i) Write two differences between direct tax and indirect tax.
(প্ৰত্যক্ষ কৰ আৰু পৰোক্ষ কৰৰ দুটা পাৰ্থক্য লিখা।)
Answer:
Impact and Incidence: In a direct tax, the impact (who pays the tax initially) and incidence (who ultimately bears the burden) fall on the same person. In an indirect tax, the impact and incidence fall on different persons.
Shiftability: The burden of a direct tax cannot be shifted to others. The burden of an indirect tax can be shifted from the producer/seller to the final consumer.
(পাৰ্থক্য:
সংঘাত আৰু কৰভাৰ: প্ৰত্যক্ষ কৰত, সংঘাত (যিয়ে প্ৰথমে কৰ দিয়ে) আৰু কৰভাৰ (যিয়ে শেষত বোজা বহন কৰে) একেজন ব্যক্তিৰ ওপৰত পৰে। পৰোক্ষ কৰত, সংঘাত আৰু কৰভাৰ বেলেগ বেলেগ ব্যক্তিৰ ওপৰত পৰে।
হস্তান্তৰযোগ্যতা: প্ৰত্যক্ষ কৰৰ বোজা আনলৈ হস্তান্তৰ কৰিব নোৱাৰি। পৰোক্ষ কৰৰ বোজা উৎপাদক/বিক্ৰেতাৰ পৰা অন্তিম উপভোক্তালৈ হস্তান্তৰ কৰিব পাৰি।)
(ii) What do you understand by ‘paradox of thrift’?
(‘মিতব্যয়িতাৰ সাঁথৰ’ বুলিলে কি বুজা?)
Answer: The paradox of thrift states that if everyone in an economy tries to save more, the total savings of the economy may not increase and might even decrease. This is because an increase in saving leads to a decrease in consumption, which reduces aggregate demand and, consequently, income. A lower income leads to lower total savings.
(উত্তৰ: মিতব্যয়িতাৰ সাঁথৰে বুজায় যে যদি এখন অৰ্থনীতিৰ সকলোৱে একেলগে বেছি সঞ্চয় কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে, তেন্তে অৰ্থনীতিৰ মুঠ সঞ্চয় বৃদ্ধি নহ’বও পাৰে, বৰঞ্চ কমিও যাব পাৰে। কাৰণ সঞ্চয় বৃদ্ধিয়ে উপভোগ কমায়, যাৰ ফলত সামগ্ৰিক চাহিদা আৰু আয় কমি যায়। কম আয়ে শেষত মুঠ সঞ্চয় কমাই দিয়ে।)
(iii) Write one similarity and one difference between capital goods and intermediate goods.
(মূলধনী দ্ৰব্য আৰু মধ্যৱৰ্তী দ্ৰব্যৰ এটা সাদৃশ্য আৰু এটা পাৰ্থক্য লিখা।)
Answer:
Similarity: Both capital goods and intermediate goods are used as inputs in the production process by firms.
Difference: Capital goods (like machinery) are used repeatedly over several years, while intermediate goods (like raw materials) are used up in a single production cycle.
(উত্তৰ:সাদৃশ্য: মূলধনী দ্ৰব্য আৰু মধ্যৱৰ্তী দ্ৰব্য দুয়োবিধেই প্ৰতিষ্ঠানসমূহে উৎপাদন প্ৰক্ৰিয়াত ইনপুট হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰে।
পাৰ্থক্য: মূলধনী দ্ৰব্য (যেনে—যন্ত্ৰপাতি) বহু বছৰ ধৰি বাৰে বাৰে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, আনহাতে মধ্যৱৰ্তী দ্ৰব্য (যেনে—কেঁচামাল) এটা উৎপাদন চক্ৰতে ব্যৱহাৰ হৈ শেষ হৈ যায়।)
(iv) Explain the concept of ex-ante investment and ex-post investment.
(প্ৰত্যাশিত বিনিয়োগ আৰু শেহান্ত বিনিয়োগ ধাৰণা দুটা বুজাই লিখা।)
Answer:
Ex-ante Investment: This refers to the planned or intended investment that firms decide to make at the beginning of a period.
Ex-post Investment: This refers to the actual or realised investment that takes place at the end of a period. It includes both planned investment and unplanned changes in inventories.
(উত্তৰ:প্ৰত্যাশিত বিনিয়োগ (Ex-ante): ই হ’ল পৰিকল্পিত বা অৰ্থনীতিত বিনিয়োগ, যিটো প্ৰতিষ্ঠানসমূহে এটা সময়ৰ আৰম্ভণিতে কৰিবলৈ সিদ্ধান্ত লয়।
শেহান্ত বিনিয়োগ (Ex-post): ই হ’ল প্ৰকৃত বা বাস্তৱত হোৱা বিনিয়োগ, যিটো এটা সময়ৰ শেষত হয়। ইয়াত পৰিকল্পিত বিনিয়োগ আৰু মজুতৰ অপৰিকল্পিত পৰিৱৰ্তন দুয়োটাই অন্তৰ্ভুক্ত।)
(v) What are sources of supply of foreign currency in an economy?
(অৰ্থনীতি এখনত বিদেশী মুদ্ৰাৰ যোগানৰ উৎসসমূহ কি কি?)
Answer: The main sources of supply of foreign currency are:
Exports of goods and services.
Foreign Direct Investment (FDI) and Foreign Institutional Investment (FII).
Remittances and gifts from abroad.
(উত্তৰ: বিদেশী মুদ্ৰাৰ যোগানৰ প্ৰধান উৎসসমূহ হ’ল:
বস্তু আৰু সেৱাৰ ৰপ্তানি।
প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ (FDI) আৰু বিদেশী প্ৰতিষ্ঠানিক বিনিয়োগ (FII)।
বিদেশৰ পৰা অহা অনুদান আৰু উপহাৰ।)
(vi) Differentiate between revenue expenditure and capital expenditure.
(ৰাজহ ব্যয় আৰু মূলধনী ব্যয়ৰ মাজত পাৰ্থক্য দেখুওৱা।)
Answer: Revenue expenditure does not create any asset or reduce any liability for the government (e.g., payment of salaries). Capital expenditure either creates an asset or reduces a liability for the government (e.g., construction of a bridge).
(উত্তৰ: ৰাজহ ব্যয়ৰ ফলত চৰকাৰৰ কোনো সম্পত্তি সৃষ্টি নহয় বা দেনা হ্ৰাস নহয় (যেনে—দৰমহা প্ৰদান)। মূলধনী ব্যয়ৰ ফলত চৰকাৰৰ সম্পত্তি সৃষ্টি হয় বা দেনা হ্ৰাস হয় (যেনে—দলং নিৰ্মাণ)।)
(vii) What do you understand by devaluation of domestic currency? Write with an example.
(দেশীয় মুদ্ৰাৰ অৱমূল্যায়ন বুলিলে কি বুজা? উদাহৰণসহ লিখা।)
Answer: Devaluation is the deliberate reduction in the value of a country’s currency in relation to another currency, under a fixed exchange rate system, by the government. It makes exports cheaper and imports costlier.
Example: If the exchange rate was previously fixed at $1 = ₹70, and the government decides to change it to $1 = ₹75, this is a devaluation of the rupee.
(উত্তৰ: অৱমূল্যায়ন হ’ল এক স্থিৰ বিনিময় হাৰ ব্যৱস্থাত চৰকাৰৰ দ্বাৰা আন মুদ্ৰাৰ তুলনাত নিজৰ দেশৰ মুদ্ৰাৰ মূল্য ইচ্ছাকৃতভাৱে হ্ৰাস কৰা। ইয়াৰ ফলত ৰপ্তানি সস্তা হয় আৰু আমদানি দামী হয়।
উদাহৰণ: যদি আগতে বিনিময় হাৰ $1 = ₹70 আছিল আৰু চৰকাৰে ইয়াক $1 = ₹75 কৰে, তেন্তে ই টকাৰ অৱমূল্যায়ন।)
3. Answer any two of the following questions: (3×2=6)
(তলৰ যিকোনো দুটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া):
(i) In an economy marginal propensity to save is 0.5. What will be the increase in income if there is a new investment of Rs. 600 crores?
(অৰ্থনীতি এখনৰ প্ৰান্তিক সঞ্চয় প্ৰৱণতা হৈছে 0.5। এনে ক্ষেত্ৰত 600 কোটি টকাৰ নতুন বিনিয়োগে অৰ্থনীতিত কিমান পৰিমাণৰ নতুন আয়ৰ সৃষ্টি কৰিব?)
Answer:
Given, Marginal Propensity to Save (MPS) = 0.5
Investment (ΔI) = Rs. 600 crores
We know, Investment Multiplier (K) = 1 / MPS
K = 1 / 0.5 = 2
Also, K = ΔY / ΔI (where ΔY is the increase in income)
2 = ΔY / 600
ΔY = 2 × 600 = 1200
The increase in income will be Rs. 1,200 crores.
(উত্তৰ:
দিয়া আছে, প্ৰান্তিক সঞ্চয় প্ৰৱণতা (MPS) = 0.5
বিনিয়োগ (ΔI) = 600 কোটি টকা
আমি জানো, বিনিয়োগ গুণক (K) = 1 / MPS
K = 1 / 0.5 = 2
লগতে, K = ΔY / ΔI (য’ত ΔY হ’ল আয়ৰ বৃদ্ধি)
2 = ΔY / 600
ΔY = 2 × 600 = 1200
আয়ৰ বৃদ্ধি হ’ব 1,200 কোটি টকা।)
(ii) What is fiscal policy? Write its two objectives.
(ৰাজকোষীয় নীতি কি? ইয়াৰ দুটি উদ্দেশ্য লিখা।)
Answer: Fiscal policy refers to the use of government revenue collection (taxation) and expenditure to influence a country’s economy.
Two objectives are:
Economic Growth: To achieve a rapid and sustainable rate of economic growth.
Price Stability: To control inflation and deflation and maintain stability in the price level.
(উত্তৰ: ৰাজকোষীয় নীতি হ’ল চৰকাৰৰ ৰাজহ সংগ্ৰহ (কৰ) আৰু ব্যয়ৰ ব্যৱহাৰ, যাৰ দ্বাৰা দেশৰ অৰ্থনীতিক প্ৰভাৱিত কৰা হয়।
দুটা উদ্দেশ্য হ’ল:অৰ্থনৈতিক বিকাশ: দ্ৰুত আৰু বহনক্ষম অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ হাৰ অৰ্জন কৰা।
মূল্যৰ সুস্থিৰতা: মুদ্ৰাস্ফীতি আৰু মুদ্ৰাসংকোচন নিয়ন্ত্ৰণ কৰি মূল্য স্তৰত সুস্থিৰতা বৰ্তাই ৰখা।)
(iii) How can financial deficits be reduced? Explain briefly.
(বিত্তীয় ঘাটি কেনেকৈ দূৰ কৰিব পাৰি? চমুকৈ বৰ্ণনা কৰা।)
Answer: Financial deficits (like fiscal deficit) can be reduced by:
Reducing Government Expenditure: Cutting down on non-essential and unproductive government spending, such as reducing subsidies.
Increasing Government Revenue: Increasing tax revenue by widening the tax base (bringing more people and activities under the tax net) and improving tax compliance. Disinvestment of public sector enterprises also increases revenue.
(উত্তৰ: বিত্তীয় ঘাটি (যেনে—ৰাজকোষীয় ঘাটি) হ্ৰাস কৰিব পাৰি:চৰকাৰী ব্যয় হ্ৰাস: অপ্ৰয়োজনীয় আৰু অনুৎপাদনশীল চৰকাৰী ব্যয়, যেনে— ৰাজসাহায্য কমাই ব্যয় হ্ৰাস কৰা।
চৰকাৰী ৰাজহ বৃদ্ধি: কৰৰ ভিত্তি বহলাই (অধিক লোকক কৰৰ আওতালৈ আনি) আৰু কৰ সংগ্ৰহ ব্যৱস্থা উন্নত কৰি কৰ ৰাজহ বৃদ্ধি কৰা। ৰাজহুৱা খণ্ডৰ উদ্যোগৰ বিলগ্নীকৰণেও ৰাজহ বৃদ্ধি কৰে।)
(iv) In the context of national income accounting, analyse the concept of planned and unplanned change in inventories with a hypothetical example.
(জাতীয় আয় গণনাৰ প্ৰসংগত পূৰ্বৱৰ্তী দ্ৰব্যৰ পৰিকল্পিত আৰু অপৰিকল্পিত পৰিৱৰ্তনৰ ধাৰণা কাল্পনিক উদাহৰণ এটাৰ সহায়ত বুজাই লিখা।)
Answer:
Planned Change in Inventories: This is the change in the stock of unsold goods that a firm plans to have at the end of the year. For example, a firm plans to produce 1000 units and sell 900 units, intending to add 100 units to its inventory. This is a planned inventory investment.
Unplanned Change in Inventories: This occurs when the actual sales are different from the expected sales. For example, if the firm expected to sell 900 units but only sold 800, there is an unplanned accumulation of 100 units in inventory. Conversely, if sales were 950 units, there would be an unplanned depletion of 50 units from the inventory.
(উত্তৰ:পৰিকল্পিত পৰিৱৰ্তন: ই হ’ল বিক্ৰী নোহোৱা সামগ্ৰীৰ মজুতৰ পৰিৱৰ্তন, যিটো এটা প্ৰতিষ্ঠানে বছৰৰ শেষত ৰাখিবলৈ পৰিকল্পনা কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, এটা প্ৰতিষ্ঠানে ১০০০ টা বস্তু উৎপাদন কৰি ৯০০ টা বিক্ৰী কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰে, যাতে ১০০ টা বস্তু মজুতত যোগ হয়।
অপৰিকল্পিত পৰিৱৰ্তন: যেতিয়া প্ৰকৃত বিক্ৰী আশা কৰা বিক্ৰীতকৈ বেলেগ হয়, তেতিয়া এনে হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, যদি প্ৰতিষ্ঠানটোৱে ৯০০ টা বিক্ৰী কৰাৰ আশা কৰিছিল কিন্তু কেৱল ৮০০ টাহে বিক্ৰী কৰিলে, তেন্তে মজুতত ১০০ টা বস্তুৰ অপৰিকল্পিত বৃদ্ধি হ’ব।)
4. Answer any two of the following questions: (6×2=12)
(তলৰ যিকোনো দুটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া):
(i) What is balance of payment? Explain its components.
(পৰিশোধৰ সমতা কি? ইয়াৰ উপাদানসমূহ ব্যাখ্যা কৰা।)
Answer:
Balance of Payment (BoP): The Balance of Payment is a systematic record of all economic transactions between the residents of a country and the rest of the world during a specific period, usually a year.
Components: The BoP account has two main components:
Current Account: It records all transactions related to the export and import of goods (visible trade) and services (invisible trade), as well as unilateral transfers (gifts, remittances). It is divided into the Balance of Trade (exports and imports of goods) and the Balance of Invisibles (services, income, and transfers).
Capital Account: It records all transactions that cause a change in the assets or liabilities of the residents of a country or its government. It includes foreign investments (FDI, FII), loans (external borrowings), and changes in foreign exchange reserves.
(উত্তৰ:
পৰিশোধৰ সমতা (BoP): পৰিশোধৰ সমতা হ’ল এখন দেশৰ বাসিন্দা আৰু বিশ্বৰ আন দেশসমূহৰ মাজত এটা নিৰ্দিষ্ট সময়ত (সাধাৰণতে এবছৰ) হোৱা সকলো অৰ্থনৈতিক লেনদেনৰ এক প্ৰণালীবদ্ধ হিচাপ।
উপাদানসমূহ: BoP একাউণ্টৰ দুটা প্ৰধান উপাদান আছে:চলিত হিচাপ (Current Account): ইয়াত বস্তু (দৃশ্যমান বাণিজ্য) আৰু সেৱা (অদৃশ্যমান বাণিজ্য)ৰ ৰপ্তানি আৰু আমদানি, লগতে একপক্ষীয় হস্তান্তৰ (উপহাৰ, অনুদান) সম্পৰ্কীয় সকলো লেনদেন লিপিবদ্ধ কৰা হয়।
মূলধনী হিচাপ (Capital Account): ইয়াত দেশৰ বাসিন্দা বা চৰকাৰৰ সম্পত্তি বা দেনাৰ পৰিৱৰ্তন ঘটোৱা সকলো লেনদেন লিপিবদ্ধ কৰা হয়। ইয়াত বিদেশী বিনিয়োগ (FDI, FII), ঋণ (বাহ্যিক ঋণ), আৰু বিদেশী মুদ্ৰাৰ সংৰক্ষিত ভাণ্ডাৰৰ পৰিৱৰ্তন অন্তৰ্ভুক্ত।)
(ii) Explain the process of credit creation by commercial banks. What is money multiplier?
(বাণিজ্যিক বেংকৰ ঋণ সৃষ্টিৰ প্ৰক্ৰিয়া ব্যাখ্যা কৰা। মুদ্ৰা গুণক কি?)
Answer:
Process of Credit Creation: Commercial banks create credit based on their primary deposits. The process works as follows:
When a person deposits money in a bank, the bank does not keep the entire amount with itself.
It is legally required to keep a certain fraction of the deposit as reserves, known as the Cash Reserve Ratio (CRR).
The remaining amount (excess reserves) is lent out to borrowers.
The loan amount is not given in cash but is credited to the borrower’s account, creating a new deposit.
The bank again keeps a fraction of this new deposit as reserves and lends out the rest. This process continues, and with each round, the total volume of deposits and credit in the economy multiplies.
Money Multiplier: The money multiplier is the ratio of the total money supply to the stock of high-powered money in an economy. It indicates the maximum amount of money that can be created by the banking system for a given amount of reserves. The formula is: Money Multiplier = 1 / CRR.
(উত্তৰ:
ঋণ সৃষ্টিৰ প্ৰক্ৰিয়া: বাণিজ্যিক বেংকসমূহে তেওঁলোকৰ প্ৰাথমিক জমাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ঋণ সৃষ্টি কৰে।যেতিয়া কোনো ব্যক্তিয়ে বেংকত টকা জমা কৰে, বেংকে সম্পূৰ্ণ পৰিমাণটো নিজৰ লগত নাৰাখে।
বেংকে জমাৰ এটা নিৰ্দিষ্ট অংশ সংৰক্ষিত ভাণ্ডাৰ হিচাপে ৰাখিবলৈ বাধ্য, যাক নগদ সংৰক্ষিত অনুপাত (CRR) বোলে।
বাকী থকা পৰিমাণখিনি (অতিৰিক্ত সংৰক্ষণ) ঋণগ্রহীতাক ঋণ হিচাপে দিয়া হয়।
এই ঋণৰ পৰিমাণটো নগদে দিয়া নহয়, বৰঞ্চ ঋণগ্রহীতাৰ একাউণ্টত জমা কৰা হয়, যাৰ ফলত এটা নতুন জমাৰ সৃষ্টি হয়।
বেংকে পুনৰ এই নতুন জমাৰ এটা অংশ সংৰক্ষিত কৰি বাকীখিনি ঋণ দিয়ে। এই প্ৰক্ৰিয়া চলি থাকে আৰু প্ৰতিটো পৰ্যায়ত অৰ্থনীতিত জমা আৰু ঋণৰ পৰিমাণ বাঢ়ি যায়।
মুদ্ৰা গুণক: মুদ্ৰা গুণক হ’ল অৰ্থনীতিত মুঠ মুদ্ৰাৰ যোগান আৰু উচ্চ ক্ষমতাসম্পন্ন মুদ্ৰাৰ মজুতৰ অনুপাত। ই দেখুৱায় যে বেংকিং ব্যৱস্থাই এটা নিৰ্দিষ্ট পৰিমাণৰ সংৰক্ষণৰ বাবে কিমান পৰিমাণৰ মুদ্ৰা সৃষ্টি কৰিব পাৰে। ইয়াৰ সূত্ৰ হ’ল: মুদ্ৰা গুণক = ১ / CRR।)
(iii) What is aggregate demand? Write about its components.
(সামগ্ৰিক চাহিদা কি? ইয়াৰ উপাদানসমূহৰ বিষয়ে লিখা।)
Answer:
Aggregate Demand (AD): Aggregate demand is the total demand for all final goods and services produced in an economy during a given period.
Components of Aggregate Demand: In a four-sector open economy, the components are:
Private Consumption Expenditure (C): Expenditure by households on goods and services.
Private Investment Expenditure (I): Expenditure by firms on capital goods.
Government Expenditure (G): Expenditure by the government on goods and services.
Net Exports (X-M): The difference between the value of exports (X) and the value of imports (M).
(উত্তৰ:
সামগ্ৰিক চাহিদা (AD): সামগ্ৰিক চাহিদা হ’ল এটা নিৰ্দিষ্ট সময়ত অৰ্থনীতিত উৎপাদিত সকলো চূড়ান্ত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ মুঠ চাহিদা।
সামগ্ৰিক চাহিদাৰ উপাদানসমূহ: এখন চাৰি-খণ্ডৰ মুক্ত অৰ্থনীতিত, ইয়াৰ উপাদানসমূহ হ’ল:ব্যক্তিগত উপভোগ ব্যয় (C): পৰিয়ালসমূহে সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ ওপৰত কৰা ব্যয়।
ব্যক্তিগত বিনিয়োগ ব্যয় (I): প্ৰতিষ্ঠানসমূহে মূলধনী সামগ্ৰীৰ ওপৰত কৰা ব্যয়।
চৰকাৰী ব্যয় (G): চৰকাৰে সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ ওপৰত কৰা ব্যয়।
শুদ্ধ ৰপ্তানি (X-M): ৰপ্তানি (X) আৰু আমদানি (M)ৰ মূল্যৰ মাজৰ পাৰ্থক্য।)
(iv) Is GDP an indicator of welfare of a nation? Justify your answer.
(GDP দেশ এখনৰ কল্যাণৰ নিৰ্দেশক হয়নে? তোমাৰ উত্তৰৰ যুক্তিযুক্ততা আগবঢ়োৱা।)
Answer: GDP is often used as an indicator of a nation’s welfare, but it has several limitations.
Arguments for GDP as a welfare indicator: A higher GDP generally means a higher per capita income and greater availability of goods and services, which can lead to a better standard of living.
Arguments against (Justification): GDP is not a perfect indicator of welfare because:
Distribution of GDP: It does not reflect income inequality. A country can have a high GDP, but if the income is concentrated in the hands of a few, the welfare of the majority may not improve.
Non-Monetary Exchanges: Many welfare-enhancing activities, like services provided by homemakers, are not included in GDP calculations.
Externalities: GDP ignores negative externalities like pollution, which reduces welfare, and positive externalities (like a beautiful park) that increase it.
Composition of GDP: It does not differentiate between the production of goods that increase welfare (like food, medicine) and those that do not (like weapons).
Therefore, while GDP is a useful measure, it should not be considered the sole indicator of a nation’s welfare.
(উত্তৰ: GDP-ক প্ৰায়ে এখন দেশৰ কল্যাণৰ নিৰ্দেশক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, কিন্তু ইয়াৰ বহুতো সীমাবদ্ধতা আছে।
পক্ষে যুক্তি: উচ্চ GDP-ৰ অৰ্থ সাধাৰণতে উচ্চ জনমূৰি আয় আৰু অধিক সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ উপলব্ধতা, যিয়ে উন্নত জীৱন-ধাৰণৰ মানদণ্ড প্ৰদান কৰিব পাৰে।
বিপক্ষে যুক্তি (যুক্তিযুক্ততা): GDP কল্যাণৰ এক সম্পূৰ্ণ নিৰ্দেশক নহয়, কাৰণ:
GDP-ৰ বিতৰণ: ই আয়ৰ বৈষম্য প্ৰতিফলিত নকৰে। যদি আয় কেইজনমান ব্যক্তিৰ হাতত কেন্দ্ৰীভূত হয়, তেন্তে мнозинলোকৰ কল্যাণ নাবাঢ়িবও পাৰে।
অ-মৌদ্ৰিক বিনিময়: গৃহিণীৰ সেৱাৰ দৰে বহুতো কল্যাণমূলক কাৰ্যকলাপ GDP-ত অন্তৰ্ভুক্ত নহয়।
বাহ্যিকতা: GDP-য়ে প্ৰদূষণৰ দৰে ঋণাত্মক বাহ্যিকতাক আওকাণ কৰে, যিয়ে কল্যাণ হ্ৰাস কৰে।
GDP-ৰ গঠন: ই কল্যাণ বৃদ্ধি কৰা সামগ্ৰী (যেনে—খাদ্য) আৰু নকৰা সামগ্ৰী (যেনে—অস্ত্ৰ)ৰ মাজত পাৰ্থক্য নকৰে।
সেয়েহে, GDP এক উপযোগী মাপ যদিও ইয়াক কল্যাণৰ একমাত্ৰ নিৰ্দেশক হিচাপে গণ্য কৰা উচিত নহয়।)
5. Answer any one of the following questions: (8×1=8)
(তলৰ যিকোনো এটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া):
(i) What is value addition? Explain the value-added method of calculating national income. Write an important merit of this method.
(মূল্য সংযোজন কি? জাতীয় আয় গণনাৰ মূল্য সংযোজন পদ্ধতি ব্যাখ্যা কৰা। এই পদ্ধতিৰ এটা মূল সুবিধা লিখা।)
Answer:
Value Addition: Value addition is the contribution made by a firm to the total output. It is calculated as the difference between the value of the firm’s output and the value of intermediate goods used by it.
Value-Added Method: This method calculates national income by summing up the Gross Value Added (GVA) of all producing enterprises within the domestic territory of a country during a year. The steps are:
Identify and classify all producing units into primary, secondary, and tertiary sectors.
Calculate the Gross Value of Output (GVO) for each sector by multiplying the quantity of goods and services produced by their market prices.
Calculate the value of intermediate consumption for each sector.
Calculate Gross Value Added (GVA) for each sector by subtracting intermediate consumption from GVO.
The sum of GVA of all sectors gives GDP at Market Price (GDPMP).
To arrive at National Income (NNPFC), we subtract depreciation and net indirect taxes and add net factor income from abroad.
Merit: The most important merit of this method is that it avoids the problem of double counting, as it only considers the value added at each stage of production.
(উত্তৰ:
মূল্য সংযোজন: মূল্য সংযোজন হ’ল এটা প্ৰতিষ্ঠানে মুঠ উৎপাদনলৈ আগবঢ়োৱা অৱদান। ইয়াক প্ৰতিষ্ঠানটোৰ উৎপাদনৰ মূল্য আৰু ই ব্যৱহাৰ কৰা মধ্যৱৰ্তী সামগ্ৰীৰ মূল্যৰ মাজৰ পাৰ্থক্য হিচাপে গণনা কৰা হয়।
মূল্য সংযোজন পদ্ধতি: এই পদ্ধতিয়ে এখন দেশৰ ঘৰুৱা সীমাৰ ভিতৰত এবছৰত সকলো উৎপাদনকাৰী প্ৰতিষ্ঠানৰ মুঠ মূল্য সংযোজন (GVA) যোগ কৰি জাতীয় আয় গণনা কৰে। পদক্ষেপসমূহ হ’ল:
সকলো উৎপাদনকাৰী গোটক প্ৰাথমিক, দ্বিতীয়ক আৰু তৃতীয়ক খণ্ডত শ্ৰেণীভুক্ত কৰা।
প্ৰতিটো খণ্ডৰ মুঠ উৎপাদনৰ মূল্য (GVO) গণনা কৰা।
প্ৰতিটো খণ্ডৰ মধ্যৱৰ্তী উপভোগৰ মূল্য গণনা কৰা।
GVO-ৰ পৰা মধ্যৱৰ্তী উপভোগ বিয়োগ কৰি প্ৰতিটো খণ্ডৰ GVA গণনা কৰা।
সকলো খণ্ডৰ GVA-ৰ যোগফল হ’ল GDP at Market Price (GDPMP)।
জাতীয় আয় (NNPFC) পাবলৈ, অৱক্ষয় আৰু শুদ্ধ পৰোক্ষ কৰ বিয়োগ কৰি আৰু বিদেশৰ পৰা পোৱা শুদ্ধ উপাদান আয় যোগ কৰা হয়।
সুবিধা: এই পদ্ধতিৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সুবিধাটো হ’ল ই দ্বৈত গণনাৰ সমস্যা দূৰ কৰে, কাৰণ ইয়াত কেৱল প্ৰতিটো উৎপাদন পৰ্যায়ত সংযোজিত মূল্যহে গণনা কৰা হয়।)
(ii) Write about the quantitative and qualitative measures used by the central bank to regulate money supply in an economy.
(কেন্দ্ৰীয় বেংকে অৰ্থনীতিত মুদ্ৰাৰ যোগান নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা পৰিমাণবাচক আৰু গুণবাচক আহিলাসমূহৰ বিষয়ে লিখা।)
Answer: The central bank uses the following measures to regulate money supply:
Quantitative Measures: These measures affect the overall volume of credit in the economy.
Bank Rate: The rate at which the central bank lends money to commercial banks. An increase in the bank rate makes credit costlier, reducing the money supply.
Open Market Operations (OMO): The buying and selling of government securities by the central bank. Selling securities soaks up liquidity and reduces the money supply, while buying them injects liquidity.
Cash Reserve Ratio (CRR): The fraction of total deposits that commercial banks must keep with the central bank. Increasing the CRR reduces the lending capacity of banks and decreases the money supply.
Qualitative Measures: These measures regulate the flow of credit to specific sectors.
Margin Requirements: The difference between the market value of the security offered for a loan and the amount of the loan granted. By changing the margin, the central bank can encourage or discourage credit for certain purposes.
Moral Suasion: The central bank persuades or advises commercial banks to follow its directives on credit flow.
Credit Rationing: The central bank fixes credit quotas for different business activities, thereby controlling the amount of credit available to specific sectors.
(উত্তৰ: কেন্দ্ৰীয় বেংকে মুদ্ৰাৰ যোগান নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ তলত দিয়া আহিলাসমূহ ব্যৱহাৰ কৰে:
পৰিমাণবাচক আহিলা:
বেংকৰ হাৰ: যি হাৰত কেন্দ্ৰীয় বেংকে বাণিজ্যিক বেংকক ঋণ দিয়ে। বেংকৰ হাৰ বৃদ্ধি হ’লে ঋণ দামী হয় আৰু মুদ্ৰাৰ যোগান কমে।
মুক্ত বজাৰৰ কাৰ্যকলাপ (OMO): কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ দ্বাৰা চৰকাৰী প্ৰতিভূতিৰ ক্ৰয়-বিক্ৰয়। প্ৰতিভূতি বিক্ৰী কৰিলে তৰলতা হ্ৰাস পায়, আনহাতে ক্ৰয় কৰিলে তৰলতা বৃদ্ধি পায়।
নগদ সংৰক্ষিত অনুপাত (CRR): বাণিজ্যিক বেংকে মুঠ জমাৰ যি অংশ কেন্দ্ৰীয় বেংকত ৰাখিব লাগে। CRR বৃদ্ধি কৰিলে বেংকৰ ঋণ দিয়াৰ ক্ষমতা কমে।
গুণবাচক আহিলা:
মাৰ্জিনৰ প্ৰয়োজনীয়তা: ঋণৰ বাবে আগবঢ়োৱা প্ৰতিভূতিৰ বজাৰ মূল্য আৰু মঞ্জুৰ কৰা ঋণৰ পৰিমাণৰ মাজৰ পাৰ্থক্য।
নৈতিক অনুৰোধ: কেন্দ্ৰীয় বেংকে বাণিজ্যিক বেংকসমূহক ঋণ প্ৰবাহৰ নিৰ্দেশনা মানি চলিবলৈ অনুৰোধ কৰে।
ঋণৰ ৰেশনিং: কেন্দ্ৰীয় বেংকে বিভিন্ন ব্যৱসায়িক কাৰ্যকলাপৰ বাবে ঋণৰ কোটা নিৰ্ধাৰণ কৰে।)
(iii) Explain the working of investment multiplier with example. What is backward working of investment multiplier?
(বিনিয়োগ গুণকৰ কাৰ্যপ্ৰক্ৰিয়া উদাহৰণসহ ব্যাখ্যা কৰা। বিনিয়োগ গুণকৰ পশ্চাদমুখী ক্ৰিয়া কি?)
Answer:
Working of Investment Multiplier: The investment multiplier refers to the phenomenon where an initial increase in investment leads to a much larger increase in the total national income.
Process: When an investment is made (e.g., building a factory), it creates income for those involved (workers, suppliers). These people, in turn, spend a portion of their new income on consumption (based on their MPC). This spending becomes income for other people, who then spend a portion of it. This chain reaction of spending and re-spending continues, with each round being smaller than the last, until the total increase in income is a multiple of the initial investment.
Example: If MPC = 0.8 and there is a new investment of Rs. 100 crores:
Initial increase in income (ΔY) = Rs. 100 crores.
Round 1: Increase in consumption (ΔC) = 0.8 × 100 = Rs. 80 crores. This becomes income for others.
Round 2: Increase in consumption = 0.8 × 80 = Rs. 64 crores.
This continues. The total increase in income will be: ΔY = ΔI × (1 / (1-MPC)) = 100 × (1 / (1-0.8)) = 100 × 5 = Rs. 500 crores.
Backward Working of Investment Multiplier: This refers to the reverse process. A decrease in investment leads to a multiple decrease in the total national income. If investment falls, income falls, which leads to a fall in consumption, causing a further fall in income, and so on. The process works in the same way but in the opposite direction.
(উত্তৰ:
বিনিয়োগ গুণকৰ কাৰ্যপ্ৰক্ৰিয়া: বিনিয়োগ গুণকে বুজায় যে বিনিয়োগত হোৱা প্ৰাৰম্ভিক বৃদ্ধিয়ে মুঠ জাতীয় আয়ত তাতকৈ বহু বেছি পৰিমাণৰ বৃদ্ধি ঘটায়।
প্ৰক্ৰিয়া: যেতিয়া বিনিয়োগ কৰা হয় (যেনে—কাৰখানা নিৰ্মাণ), ই জড়িতসকলৰ (শ্ৰমিক, যোগানকাৰী) বাবে আয়ৰ সৃষ্টি কৰে। এই লোকসকলে তেওঁলোকৰ নতুন আয়ৰ এটা অংশ উপভোগত ব্যয় কৰে (তেওঁলোকৰ MPC-ৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি)। এই ব্যয় আন লোকৰ আয় হৈ পৰে, যিসকলে তাৰ এটা অংশ ব্যয় কৰে। এই ব্যয় আৰু পুনৰ ব্যয়ৰ শৃংখল চলি থাকে, আৰু মুঠ আয়ৰ বৃদ্ধি প্ৰাৰম্ভিক বিনিয়োগৰ গুণক হয়।
উদাহৰণ: যদি MPC = 0.8 আৰু নতুন বিনিয়োগ 100 কোটি টকা হয়:
প্ৰাৰম্ভিক আয় বৃদ্ধি (ΔY) = ১০০ কোটি টকা।
প্ৰথম পৰ্যায়: উপভোগ বৃদ্ধি (ΔC) = ০.৮ × ১০০ = ৮০ কোটি টকা। এইখিনি আনৰ আয় হৈ পৰে।
দ্বিতীয় পৰ্যায়: উপভোগ বৃদ্ধি = ০.৮ × ৮০ = ৬৪ কোটি টকা।
এই প্ৰক্ৰিয়া চলি থাকে। মুঠ আয়ৰ বৃদ্ধি হ’ব: ΔY = ΔI × (১ / (১-MPC)) = ১০০ × (১ / (১-০.৮)) = ১০০ × ৫ = ৫০০ কোটি টকা।
বিনিয়োগ গুণকৰ পশ্চাদমুখী ক্ৰিয়া (Backward Working of Investment Multiplier):
এইটো হ’ল বিপৰীত প্ৰক্ৰিয়া। বিনিয়োগত হোৱা হ্ৰাসে মুঠ জাতীয় আয়ত এক গুণক হ্ৰাস ঘটায়। যদি বিনিয়োগ কমে, তেন্তে আয় কমে, যাৰ ফলত উপভোগ কমে, আৰু ই আয়ৰ অধিক হ্ৰাস ঘটায়। এই প্ৰক্ৰিয়াটো একেই ধৰণে কিন্তু বিপৰীত দিশত কাম কৰে।
PART-B (Indian Economic Development)
(খ-অংশ: ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন)
Total Marks: 40
6. Give short answer to any four of the following questions: (1×4=4)
(তলৰ যিকোনো চাৰিটা প্ৰশ্নৰ চমু উত্তৰ দিয়া):
(i) What is ‘marketable surplus’ in the context of agricultural production?
(কৃষি উৎপাদনৰ ক্ষেত্ৰত ‘বিক্ৰীযোগ্য উদ্বৃত্ত’ কি?)
Answer: Marketable surplus is that portion of the agricultural produce which is sold by the farmers in the market after meeting their own consumption needs.
(উত্তৰ: বিক্ৰীযোগ্য উদ্বৃত্ত হ’ল কৃষি উৎপাদনৰ সেই অংশ, যিটো কৃষকসকলে নিজৰ উপভোগৰ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰাৰ পিছত বজাৰত বিক্ৰী কৰে।)
(ii) Write the full form of NCERT.
(NCERT-ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ লিখা।)
Answer: National Council of Educational Research and Training.
(উত্তৰ: ৰাষ্ট্ৰীয় শৈক্ষিক গৱেষণা আৰু প্ৰশিক্ষণ পৰিষদ।)
(iii) Which Indian company bought the English tea company ‘Tetley’ in 2000?
(কোনটো ভাৰতীয় কোম্পানীয়ে ২০০০ চনত ইংলেণ্ডৰ চাহ কোম্পানী ‘টেটলী’ ক্ৰয় কৰিছিল?)
Answer: Tata Tea (now Tata Consumer Products).
(উত্তৰ: টাটা টি (বৰ্তমান টাটা কনজিউমাৰ প্ৰডাক্টছ)।)
(iv) The owner of a saloon is a regular salaried/self-employed/casual wage labourer. (Choose the correct option)
(এখন চেলুনৰ স্বত্বাধিকাৰী জন হৈছে নিয়মীয়া বেতনভোগী/স্বনিয়োজিত/নৈমিত্তিক শ্ৰেণীৰ শ্ৰমিক। (শুদ্ধ বিকল্প বিচাৰ কৰা))
Answer: Self-employed (স্বনিয়োজিত).
(v) What is India’s ranking in terms of Human Development Index, 2023-24?
(২০২৩-২৪ ত মানৱ উন্নয়ন সূচকৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ স্থান কিমান?)
Answer: As of the Human Development Report released in March 2024 (covering 2022 data), India’s rank is 134 out of 193 countries. (Note: The rank for 2023-24 will be released later, this is the most current data available for the exam).
(উত্তৰ: মাৰ্চ ২০২৪-ত প্ৰকাশিত মানৱ উন্নয়ন প্ৰতিবেদন (২০২২ চনৰ তথ্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি) অনুসৰি, ১৯৩ খন দেশৰ ভিতৰত ভাৰতৰ স্থান ১৩৪। (টোকা: ২০২৩-২৪ বৰ্ষৰ স্থান পিছত প্ৰকাশ পাব, পৰীক্ষাৰ বাবে এইটোৱেই শেহতীয়া তথ্য।))
(vi) Agriculture/Industry/Services sector is the largest contributor to the National Income of India at present. (Choose the correct option)
(বৰ্তমান সময়ত ভাৰতৰ জাতীয় আয়লৈ কৃষি/উদ্যোগ/সেৱা খণ্ডই সৰ্বাধিক বৰঙণি যোগায়। (শুদ্ধ বিকল্প বিচাৰ কৰা))
Answer: Services sector (সেৱা খণ্ড).
7. Answer any five of the following questions: (2×5=10)
(তলৰ যিকোনো পাঁচটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া):
(i) Write two causes of slow economic growth and re-emergence of poverty in Pakistan.
(পাকিস্তানৰ মন্থৰ অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধি আৰু দৰিদ্ৰতাৰ পুনৰ উত্থানৰ দুটা কাৰণ লিখা।)
Answer:
Political Instability: Frequent military takeovers and political instability have disrupted the continuity of economic policies.
Dependence on Foreign Loans: Over-reliance on foreign remittances and loans, rather than expanding its export base, has made its growth vulnerable.
(উত্তৰ:ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা: বাৰে বাৰে হোৱা সামৰিক শাসন আৰু ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাই অৰ্থনৈতিক নীতিৰ ধাৰাবাহিকতাত বাধা দিছে।
বিদেশী ঋণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা: ৰপ্তানি ভিত্তি সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ পৰিৱৰ্তে বিদেশী অনুদান আৰু ঋণৰ ওপৰত অধিক নিৰ্ভৰশীল হোৱাৰ ফলত ইয়াৰ বিকাশ দুৰ্বল হৈ পৰিছে।)
(ii) Classify the following into renewable and non-renewable resources: (a) Tree (b) Coal (c) Iron ore (d) Sea fish.
(তলত দিয়াবোৰক নবীকৰণযোগ্য আৰু অনবীকৰণযোগ্য সম্পদত শ্ৰেণীবিভাজন কৰা):
Answer:
Renewable: (a) Tree, (d) Sea fish.
Non-renewable: (b) Coal, (c) Iron ore.
(উত্তৰ:নবীকৰণযোগ্য: (a) গছ, (d) সাগৰীয় মাছ।
অনবীকৰণযোগ্য: (b) কয়লা, (c) লোৰ আকৰ।)
(iii) Write two benefits of formal sector employment.
(আনুষ্ঠানিক খণ্ডৰ নিযুক্তিৰ দুটা সুবিধা লিখা।)
Answer:
Job Security: Workers in the formal sector have permanent and secure jobs.
Social Security Benefits: They are entitled to benefits like pension, provident fund, and health insurance.
(উত্তৰ:চাকৰিৰ নিশ্চয়তা: আনুষ্ঠানিক খণ্ডৰ শ্ৰমিকসকলৰ চাকৰি স্থায়ী আৰু সুৰক্ষিত।
সামাজিক সুৰক্ষাৰ সুবিধা: তেওঁলোকে পেঞ্চন, ভৱিষ্যনিধি, আৰু স্বাস্থ্য বীমাৰ দৰে সুবিধা লাভ কৰে।)
(iv) What do you understand by outsourcing? Write with an example.
(বহিঃউৎস গ্ৰহণ বুলিলে কি বুজা? উদাহৰণসহ লিখা।)
Answer: Outsourcing is a business practice in which a company hires another company or individual to perform tasks, handle operations or provide services that were previously done by the company’s own employees.
Example: Many companies in the USA and Europe outsource their customer service operations to call centres (BPOs) in India.
(উত্তৰ: বহিঃউৎস গ্ৰহণ হ’ল এক ব্যৱসায়িক প্ৰথা য’ত এটা কোম্পানীয়ে আন এটা কোম্পানী বা ব্যক্তিক এনে কাম কৰিবলৈ নিয়োগ কৰে যিবোৰ আগতে কোম্পানীৰ নিজৰ কৰ্মচাৰীয়ে কৰিছিল।
উদাহৰণ: আমেৰিকা আৰু ইউৰোপৰ বহুতো কোম্পানীয়ে তেওঁলোকৰ গ্ৰাহক সেৱাৰ কাম ভাৰতৰ কল চেণ্টাৰ (BPO) সমূহক আউটচ’ৰ্চ কৰে।)
(v) What are the types of economic system? Which economic system did India adopt after independence?
(অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰ প্ৰকাৰ কেইটা কি কি? স্বাধীনতাৰ পিছত ভাৰতে কোনটো অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল?)
Answer: The three main types of economic systems are:
Capitalist Economy
Socialist Economy
Mixed Economy
After independence, India adopted a Mixed Economy.
(উত্তৰ: অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰ তিনিটা প্ৰধান প্ৰকাৰ হ’ল:পুঁজিবাদী অৰ্থনীতি
সমাজবাদী অৰ্থনীতি
মিশ্ৰ অৰ্থনীতি
স্বাধীনতাৰ পিছত ভাৰতে মিশ্ৰ অৰ্থনীতি গ্ৰহণ কৰিছিল।)
(vi) Write two important achievements of India’s education sector.
(ভাৰতৰ শিক্ষা খণ্ডৰ দুটা উল্লেখযোগ্য সফলতা লিখা।)
Answer:
Expansion of General Education: There has been a significant increase in the number of schools and universities, leading to a rise in the literacy rate.
Diversification of Education: The education system has diversified to include technical, medical, and management education, creating a large pool of skilled manpower.
(উত্তৰ:সাধাৰণ শিক্ষাৰ সম্প্ৰসাৰণ: বিদ্যালয় আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সংখ্যা উল্লেখযোগ্যভাৱে বৃদ্ধি পাইছে, যাৰ ফলত সাক্ষৰতাৰ হাৰ বাঢ়িছে।
শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ বৈচিত্ৰ্য: কাৰিকৰী, চিকিৎসা, আৰু ব্যৱস্থাপনা শিক্ষাক অন্তৰ্ভুক্ত কৰি শিক্ষা ব্যৱস্থা বৈচিত্ৰ্যময় হৈছে, যাৰ ফলত এক বৃহৎ দক্ষ জনशक्तिৰ সৃষ্টি হৈছে।)
(vii) What are the aspects included in the ‘agricultural marketing’ process?
(‘কৃষি বিপণন’ প্ৰক্ৰিয়াত কি কি দিশ অন্তৰ্ভুক্ত হয়?)
Answer: The agricultural marketing process includes all activities like:
Gathering the produce after harvesting.
Processing and grading the produce.
Packaging, storage, and transportation.
Selling the produce to the final consumers.
(উত্তৰ: কৃষি বিপণন প্ৰক্ৰিয়াত অন্তৰ্ভুক্ত দিশসমূহ হ’ল:শস্য চপোৱাৰ পিছত উৎপাদিত সামগ্ৰী একত্ৰিত কৰা।
সামগ্ৰীসমূহ প্ৰক্ৰিয়াকৰণ আৰু শ্ৰেণীবিভাজন কৰা।
পেকেজিং, সংৰক্ষণ, আৰু পৰিবহণ।
অন্তিম উপভোক্তাক সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰা।)
8. Answer any two of the following questions: (3×2=6)
(তলৰ যিকোনো দুটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া):
(i) When was the Central Pollution Control Board of India established? Write two functions of this board.
(ভাৰতবৰ্ষত কেন্দ্ৰীয় প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ পৰিষদ কেতিয়া গঠন কৰা হৈছিল? এই পৰিষদৰ দুটা কাৰ্য্য লিখা।)
Answer: The Central Pollution Control Board (CPCB) was established in 1974.
Two functions are:
To promote the cleanliness of streams and wells in different areas of the States by prevention, control and abatement of water pollution.
To improve the quality of air and to prevent, control or abate air pollution in the country.
(উত্তৰ: কেন্দ্ৰীয় প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ পৰিষদ (CPCB) ১৯৭৪ চনত গঠন কৰা হৈছিল।
দুটা কাৰ্য্য হ’ল:জল প্ৰদূষণ প্ৰতিৰোধ, নিয়ন্ত্ৰণ আৰু হ্ৰাস কৰি বিভিন্ন ৰাজ্যৰ নদী আৰু কুঁৱাৰ পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা বৃদ্ধি কৰা।
দেশত বায়ুৰ মানদণ্ড উন্নত কৰা আৰু বায়ু প্ৰদূষণ প্ৰতিৰোধ, নিয়ন্ত্ৰণ বা হ্ৰাস কৰা।)
(ii) Match the left and right-hand side of the following table:
(তলৰ তালিকাৰ বাওঁপক্ষ আৰু সোঁপক্ষ মিলোৱা):
Answer:
Prime Minister → C. Chairperson of the Planning Commission
Gross Domestic Product → D. The money value of all the final goods and services produced within the economy in one year
Quota → B. Quantity of goods that can be imported
Land reform measures → E. Improvements in the field of agriculture to increase its productivity
HYV seeds → A. Seeds that give large proportion of outputs
Subsidy → F. The monetary assistance given by government for production activities
(উত্তৰ:
প্ৰধানমন্ত্ৰী → C. পৰিকল্পনা আয়োগৰ অধ্যক্ষ
মুঠ দেশীয় উৎপাদন → D. এক অৰ্থব্যৱস্থাত এটা নিৰ্দিষ্ট বছৰত উৎপাদিত সকলো অন্তিম ব্যৱহাৰযোগ্য সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ মুদ্ৰা মূল্য
কোটা → B. আমদানি কৰিব পৰা সামগ্ৰীৰ পৰিমাণ
ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৱলী → E. উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধিৰ বাবে কৃষি খণ্ডত সাধন কৰা উন্নতি
উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ → A. অধিক অনুপাতত উৎপাদন কৰিব পৰা বীজ
ৰাজসাহায্য → F. উৎপাদন কাৰ্যৰ বাবে চৰকাৰে দিয়া মুদ্ৰা সাহায্য)
(iii) Who is a worker? Are the following workers—a beggar, a thief, a smuggler and a gambler? Why?
(শ্ৰমিক কাক বোলে? ভিক্ষাৰী, চোৰ, চোৰাং কাৰবাৰী, জুৱাৰী – এইসকল শ্ৰমিক হয়নে? কাৰণ দৰ্শোৱা।)
Answer:
Worker: A worker is any person who is engaged in an economic activity and contributes to the Gross Domestic Product (GDP) of the country.
Beggar, Thief, etc.: No, a beggar, a thief, a smuggler, and a gambler are not considered workers.
Reason: This is because they are not engaged in any legal economic activity that contributes positively to the national income. Their activities are not productive in an economic sense.
(উত্তৰ:
শ্ৰমিক: যিকোনো ব্যক্তি যি অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপত জড়িত হৈ দেশৰ মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদনত (GDP) অৱদান আগবঢ়ায়, তেওঁক শ্ৰমিক বোলে।
ভিক্ষাৰী, চোৰ, আদি: নহয়, ভিক্ষাৰী, চোৰ, চোৰাং কাৰবাৰী আৰু জুৱাৰীসকলক শ্ৰমিক বুলি গণ্য কৰা নহয়।
কাৰণ: কাৰণ তেওঁলোকে কোনো বৈধ অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপত জড়িত নহয় আৰু দেশৰ জাতীয় আয়ত কোনো ইতিবাচক অৱদান আগনবঢ়ায়। তেওঁলোকৰ কাৰ্যকলাপ উৎপাদনশীল নহয়।)
(iv) Explain the ‘great leap forward campaign’ of China as initiated in 1958.
(১৯৫৮ চনত চীনত গ্ৰহণ কৰা ‘সন্মুখলৈ বৃহৎ জাপ অভিযান’ চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা।)
Answer: The Great Leap Forward (GLF) campaign was initiated in China in 1958. Its aim was to rapidly industrialise the country on a massive scale. Under this campaign, people were encouraged to set up industries in their backyards. In rural areas, communes were started, where people collectively cultivated land. The GLF campaign, however, faced many problems, including a severe drought that killed around 30 million people, and the withdrawal of Russian professionals who had been helping with industrialisation.
(উত্তৰ: সন্মুখলৈ বৃহৎ জাপ (GLF) অভিযান চীনত ১৯৫৮ চনত আৰম্ভ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ লক্ষ্য আছিল দেশখনক দ্ৰুতগতিত আৰু বৃহৎ পৰিসৰত উদ্যোগীকৰণ কৰা। এই অভিযানৰ অধীনত, লোকসকলক নিজৰ ঘৰৰ পিছফালে উদ্যোগ স্থাপন কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা হৈছিল। গ্ৰাম্য অঞ্চলত, সামূহিক কৃষি (communes) আৰম্ভ কৰা হৈছিল, য’ত লোকসকলে একেলগে খেতি কৰিছিল। কিন্তু এই অভিযানে বহুতো সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছিল, যাৰ ভিতৰত আছিল এক ভয়ংকৰ খৰাং, য’ত প্ৰায় ৩০ নিযুত লোকৰ মৃত্যু হৈছিল, আৰু উদ্যোগীকৰণত সহায় কৰি থকা ৰাছিয়ান বিশেষজ্ঞসকলৰ প্ৰত্যাহাৰ।)
9. Answer any two of the following questions: (6×2=12)
(তলৰ যিকোনো দুটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া):
(i) Write a note on the development path of India, China and Pakistan.
(ভাৰত, চীন আৰু পাকিস্তানৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন পৰিক্ৰমাৰ বিষয়ে এটা টোকা লিখা।)
Answer: India, China, and Pakistan started their development paths at almost the same time. All three adopted five-year plans and gave importance to the public sector. However, their strategies and political systems differed. China initiated reforms in 1978, building a manufacturing-led economy and achieving unprecedented success in poverty reduction. India and Pakistan started reforms around the 1990s and became more reliant on the service sector. Pakistan’s growth has been slow due to political instability and dependence on foreign debt. India’s growth has been moderate, with its service sector being globally competitive.
(উত্তৰ: ভাৰত, চীন আৰু পাকিস্তানে প্ৰায় একে সময়তে নিজৰ উন্নয়নৰ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিছিল। তিনিওখন দেশে পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ জৰিয়তে উন্নয়নৰ পথ বাছি লৈছিল আৰু ৰাজহুৱা খণ্ডক গুৰুত্ব দিছিল। কিন্তু তেওঁলোকৰ কৌশল আৰু ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা বেলেগ আছিল। চীনে ১৯৭৮ চনত সংস্কাৰ আৰম্ভ কৰি এক উৎপাদন-কেন্দ্ৰিক অৰ্থনীতি গঢ়ি তুলিছিল আৰু দৰিদ্ৰতা দূৰীকৰণত অভূতপূৰ্ব সফলতা লাভ কৰিছিল। ভাৰত আৰু পাকিস্তানে ১৯৯০-ৰ দশকৰ ওচৰে-পাজৰে সংস্কাৰ আৰম্ভ কৰে আৰু সেৱা খণ্ডৰ ওপৰত অধিক নিৰ্ভৰশীল হৈ পৰে। ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা আৰু বিদেশী ঋণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতাৰ বাবে পাকিস্তানৰ বিকাশ মন্থৰ হৈ পৰে। ভাৰতৰ বিকাশ মধ্যমীয়া যদিও ইয়াৰ সেৱা খণ্ড বিশ্বজুৰি প্ৰতিযোগিতামূলক।)
(ii) Write two differences between human capital and physical capital. Discuss the sources of human capital formation.
(মানৱ মূলধন আৰু ভৌতিক মূলধনৰ দুটা পাৰ্থক্য লিখা। মানৱ মূলধন গঠনৰ উৎসসমূহ আলোচনা কৰা।)
Answer:
Differences:
Tangibility: Physical capital (like machines) is tangible and can be sold in the market. Human capital is intangible and is embodied in the owner; only its services can be sold.
Separability: Physical capital is separable from its owner. Human capital is inseparable from its owner.
Sources of Human Capital Formation:Expenditure on Education: Investment in education is a primary source as it increases the skills and knowledge of individuals.
Expenditure on Health: A healthy person can work more efficiently and for longer periods. Expenditure on health (preventive and curative medicine) is a source of human capital.
On-the-job Training: Firms provide training to their workers to enhance their skills, which increases their productivity.
Migration: People migrate in search of better job opportunities, and the cost incurred on migration is a source of human capital formation.
(উত্তৰ:
পাৰ্থক্য:স্পৰ্শনীয়তা: ভৌতিক মূলধন (যেনে—যন্ত্ৰ) স্পৰ্শযোগ্য আৰু বজাৰত বিক্ৰী কৰিব পাৰি। মানৱ মূলধন অস্পৰ্শযোগ্য আৰু ই ব্যক্তিৰ মাজত নিহিত থাকে; কেৱল ইয়াৰ সেৱাহে বিক্ৰী কৰিব পাৰি।
পৃথকীকৰণ: ভৌতিক মূলধন ইয়াৰ মালিকৰ পৰা পৃথক কৰিব পাৰি। মানৱ মূলধন ইয়াৰ মালিকৰ পৰা পৃথক কৰিব নোৱাৰি।
মানৱ মূলধন গঠনৰ উৎস:শিক্ষাত ব্যয়: শিক্ষাত কৰা বিনিয়োগ এক প্ৰধান উৎস কাৰণ ই ব্যক্তিৰ দক্ষতা আৰু জ্ঞান বৃদ্ধি কৰে।
স্বাস্থ্যত ব্যয়: এজন সুস্থ ব্যক্তিয়ে অধিক দক্ষতাৰে আৰু দীঘলীয়া সময়ৰ বাবে কাম কৰিব পাৰে। স্বাস্থ্যত কৰা ব্যয় মানৱ মূলধনৰ উৎস।
কৰ্মক্ষেত্ৰত প্ৰশিক্ষণ: প্ৰতিষ্ঠানসমূহে কৰ্মচাৰীসকলক তেওঁলোকৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ প্ৰশিক্ষণ দিয়ে, যিয়ে তেওঁলোকৰ উৎপাদনশীলতা বঢ়ায়।
প্ৰব্ৰজন: লোকসকলে উন্নত চাকৰিৰ সন্ধানত প্ৰব্ৰজন কৰে, আৰু প্ৰব্ৰজনত হোৱা খৰচ মানৱ মূলধন গঠনৰ এক উৎস।)
(iii) Discuss the importance of credit for rural development. Write three differences between formal and informal sources of rural credit.
(গ্ৰাম্য উন্নয়নৰ বাবে ঋণৰ প্ৰয়োজনীয়তা আলোচনা কৰা। গ্ৰাম্য ঋণৰ আনুষ্ঠানিক আৰু অনানুষ্ঠানিক উৎসৰ তিনিটা পাৰ্থক্য লিখা।)
Answer:
Importance of Credit: Credit is a crucial element for rural development. Farmers need credit for various productive purposes like purchasing seeds, fertilizers, and machinery. Since the gestation period between sowing and harvesting is long, credit helps them meet their initial investment needs. They also need credit for consumption purposes like marriages and festivals. Access to credit helps increase agricultural productivity and reduces poverty.
Differences:
Regulation: Formal sources (banks, cooperatives) are regulated by the RBI and the government. Informal sources (moneylenders, traders) are not regulated.
Interest Rate: Formal sources charge a lower and reasonable rate of interest. Informal sources charge a very high and exploitative rate of interest.
Purpose of Loan: Formal sources generally provide loans for productive purposes, whereas informal sources provide loans for both productive and unproductive purposes.
(উত্তৰ:
ঋণৰ গুৰুত্ব: গ্ৰাম্য উন্নয়নৰ বাবে ঋণ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান। কৃষকসকলক বীজ, সাৰ, আৰু যন্ত্ৰপাতি ক্ৰয় কৰাৰ দৰে বিভিন্ন উৎপাদনমূলক কামৰ বাবে ঋণৰ প্ৰয়োজন হয়। শস্য সিঁচা আৰু চপোৱাৰ মাজৰ সময়ছোৱা দীঘলীয়া হোৱা বাবে, ঋণে তেওঁলোকৰ প্ৰাৰম্ভিক বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰাত সহায় কৰে। তেওঁলোকক বিয়া-সবাহ আৰু উৎসৱৰ দৰে উপভোগৰ বাবেও ঋণৰ প্ৰয়োজন হয়। ঋণৰ উপলব্ধতাই কৃষি উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰে আৰু দৰিদ্ৰতা হ্ৰাস কৰে।
পাৰ্থক্য:নিয়ন্ত্ৰণ: আনুষ্ঠানিক উৎসসমূহ (বেংক, সমবায়) RBI আৰু চৰকাৰৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত। অনানুষ্ঠানিক উৎসসমূহ (মহাজন, ব্যৱসায়ী) নিয়ন্ত্ৰিত নহয়।
সুদৰ হাৰ: আনুষ্ঠানিক উৎসসমূহে কম আৰু যুক্তিসংগত সুদৰ হাৰ লয়। অনানুষ্ঠানিক উৎসসমূহে অতি উচ্চ আৰু শোষণমূলক সুদৰ হাৰ লয়।
ঋণৰ উদ্দেশ্য: আনুষ্ঠানিক উৎসসমূহে সাধাৰণতে উৎপাদনমূলক কামৰ বাবে ঋণ দিয়ে, আনহাতে অনানুষ্ঠানিক উৎসসমূহে উৎপাদনমূলক আৰু অনুৎপাদনমূলক দুয়োটা উদ্দেশ্যৰ বাবে ঋণ দিয়ে।)
(iv) Write short notes on any two of the following: (a) Import substitution trade policy (b) Role of small-scale industry in Indian economy (c) Condition of agriculture sector of India at the time of independence.
(তলৰ যিকোনো দুটাৰ বিষয়ে চমু টোকা লিখা):
Answer:
(a) Import Substitution Trade Policy: This is a trade policy where a country aims to reduce its foreign dependency by producing goods domestically that were previously imported. The main objective is to protect domestic industries from foreign competition and to save valuable foreign exchange. This policy is implemented using tools like tariffs (taxes on imports) and quotas (limits on the quantity of imports).
(আমদানি প্ৰতিকল্পন বাণিজ্য নীতি: এইটো এক বাণিজ্য নীতি য’ত এখন দেশে আগতে আমদানি কৰা সামগ্ৰীসমূহ ঘৰুৱাতে উৎপাদন কৰি বিদেশী নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰিবলৈ লক্ষ্য ৰাখে। ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য হ’ল ঘৰুৱা উদ্যোগসমূহক বিদেশী প্ৰতিযোগিতাৰ পৰা ৰক্ষা কৰা আৰু মূল্যৱান বিদেশী মুদ্ৰা বচোৱা। এই নীতি আমদানি শুল্ক আৰু কোটাৰ দৰে আহিলা ব্যৱহাৰ কৰি ৰূপায়ণ কৰা হয়।)
(b) Role of Small-Scale Industry (SSI) in Indian Economy: Small-scale industries play a vital role in the Indian economy. They are labour-intensive and thus generate a large number of employment opportunities. They help in promoting balanced regional development as they can be set up in rural and backward areas. SSIs also contribute significantly to industrial production and exports.
(ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগৰ ভূমিকা: ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগে ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। এইবোৰ শ্ৰম-কেন্দ্ৰিক হোৱা বাবে বৃহৎ সংখ্যক নিয়োগৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰে। এইবোৰ গ্ৰাম্য আৰু পিছপৰা অঞ্চলত স্থাপন কৰিব পৰা বাবে ই সন্তুলিত আঞ্চলিক বিকাশত সহায় কৰে। ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগসমূহে ঔদ্যোগিক উৎপাদন আৰু ৰপ্তানিতো উল্লেখযোগ্য অৱদান আগবঢ়ায়।)
(c) Condition of Agriculture Sector of India at the time of Independence: At the time of independence, the Indian agriculture sector was stagnant and backward. Productivity was extremely low due to the use of old technology, lack of irrigation, and negligible use of fertilizers. The land tenure system, particularly the zamindari system, was exploitative, leaving farmers with little surplus for investment. Consequently, the sector suffered from low output and high vulnerability to rainfall.
(স্বাধীনতাৰ সময়ত ভাৰতৰ কৃষি খণ্ডৰ অৱস্থা: স্বাধীনতাৰ সময়ত ভাৰতীয় কৃষি খণ্ড স্থবিৰ আৰু পিছপৰা আছিল। পুৰণি প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰ, জলসিঞ্চনৰ অভাৱ, আৰু সাৰৰ নগণ্য ব্যৱহাৰৰ বাবে উৎপাদনশীলতা অত্যন্ত কম আছিল। ভূমি ব্যৱস্থা, বিশেষকৈ জমিদাৰী প্ৰথা, শোষণমূলক আছিল, যাৰ ফলত কৃষকসকলৰ হাতত বিনিয়োগৰ বাবে সামান্য উদ্বৃত্তহে ৰৈছিল। ফলস্বৰূপে, এই খণ্ডটোৱে কম উৎপাদন আৰু বৰষুণৰ ওপৰত উচ্চ নিৰ্ভৰশীলতাৰ সমস্যাত ভুগিছিল।)
10. Answer any one of the following questions: (8×1=8)
(তলৰ যিকোনো এটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া):
(i) What is organic farming? How does it help in sustainable development? Write three merits and two limitations of organic farming.
(জৈৱিক কৃষি পদ্ধতি কি? এই পদ্ধতিয়ে বহনক্ষম উন্নয়নত কেনেদৰে সহায় কৰে? জৈৱিক কৃষি পদ্ধতিৰ তিনিটা সুফল আৰু দুটা সীমাবদ্ধতা লিখা।)
Answer:
Organic Farming: Organic farming is a system of farming that relies on organic inputs (like compost, vermicompost, cow dung) and avoids the use of chemical fertilizers and pesticides.
Help in Sustainable Development: It helps in sustainable development by maintaining long-term soil fertility, preventing water pollution, and preserving the ecological balance, which are the core objectives of sustainable development.
Merits:
It provides healthier food as it is free from harmful chemical residues.
It maintains and improves long-term soil fertility.
It can increase farmers’ income as organic products often fetch a higher market price in the market.
Limitations:The yield from organic farming is often lower than conventional farming in the initial years.
The market for organic products is not yet fully developed, and there is a lack of adequate infrastructure for marketing.
(উত্তৰ:
জৈৱিক কৃষি: জৈৱিক কৃষি হ’ল এক কৃষি পদ্ধতি য’ত ৰাসায়নিক সাৰ, কীটনাশক আৰু অন্য কৃত্ৰিম উপাদানৰ ব্যৱহাৰ নকৰি জৈৱিক উপাদান (যেনে—গোবৰ, কেঁচুসাৰ)ৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰা হয়।
বহনক্ষম উন্নয়নত সহায়: ই দীৰ্ঘম্যাদী ভূমিৰ উৰ্বৰতা বৰ্তাই ৰাখি, জল প্ৰদূষণ ৰোধ কৰি, আৰু পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰি বহনক্ষম উন্নয়নত সহায় কৰে।
সুফল:ই স্বাস্থ্যকৰ খাদ্য যোগান ধৰে কাৰণ ইয়াত ক্ষতিকাৰক ৰাসায়নিক অৱশিষ্ট নাথাকে।
ই মাটিৰ দীৰ্ঘম্যাদী উৰ্বৰতা ৰক্ষা কৰে আৰু উন্নত কৰে।
জৈৱিক সামগ্ৰীৰ বজাৰ মূল্য বেছি হোৱা বাবে ই কৃষকৰ আয় বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।
সীমাবদ্ধতা:প্ৰাৰম্ভিক বছৰবোৰত জৈৱিক কৃষিৰ উৎপাদন প্ৰায়ে পৰম্পৰাগত কৃষিতকৈ কম হয়।
জৈৱিক সামগ্ৰীৰ বজাৰ এতিয়াও সম্পূৰ্ণৰূপে বিকশিত হোৱা নাই আৰু বিপণনৰ বাবে পৰ্যাপ্ত আন্তঃগাঁথনিৰ অভাৱ আছে।)
(ii) “The threat to India’s environment poses a dichotomy.” Based on this statement, write an analytical note on the current environmental situation and problems in India. What are the factors responsible for land degradation in India?
(“ভাৰতবৰ্ষত পৰিবেশৰ প্ৰতি ভাবুকিয়ে দ্বিভাজনৰ সৃষ্টি কৰিছে।” এই উক্তিৰ ভিত্তিত ভাৰতবৰ্ষৰ বৰ্তমানৰ পৰিবেশীয় অৱস্থা তথা সমস্যাৰ বিষয়ে এটা বিশ্লেষণাত্মক টোকা লিখা। ভাৰতত ভূমিৰ অৱনমনৰ বাবে জগৰীয়া কাৰকসমূহ কি কি?)
Answer: Analytical Note: The statement highlights a complex aspect of India’s environmental challenge. The “dichotomy” means that environmental degradation in India is caused by two contrasting factors:
Poverty-Induced Degradation: On one hand, a large poor population is forced to depend on natural resources for their livelihood. They cut down trees for fuel, leading to deforestation.
Affluence-Induced Degradation: On the other hand, rapid industrialisation and the high consumption levels of the urban population are major sources of pollution. Pollution from industries and vehicles degrades the quality of air and water.
This dichotomy makes environmental policy-making in India a complex challenge, as it has to address both the survival needs of the poor and the pollution caused by economic growth.
Factors Responsible for Land Degradation:Deforestation.
Overgrazing by livestock.
Unscientific agricultural practices like shifting cultivation.
Excessive use of chemical fertilizers and pesticides.
(উত্তৰ:
বিশ্লেষণাত্মক টোকা: উক্তিটোৱে ভাৰতৰ পৰিৱেশীয় সমস্যাৰ এক জটিল দিশক বুজাইছে। ইয়াত দ্বিভাজনৰ অৰ্থ হ’ল যে ভাৰতত দুটা বিপৰীতধৰ্মী কাৰণত পৰিৱেশৰ অৱনতি ঘটিছে:
দৰিদ্ৰতা-প্ৰণোদিত অৱনমন: এফালে, এক বৃহৎ দৰিদ্ৰ জনসংখ্যা তেওঁলোকৰ জীৱিকাৰ বাবে প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিবলৈ বাধ্য। তেওঁলোকে ইন্ধনৰ বাবে গছ কাটে, যাৰ ফলত বনধ্বংস হয়।
সমৃদ্ধি-প্ৰণোদিত অৱনমন: আনফালে, দ্ৰুত উদ্যোগীকৰণ আৰু নগৰীয়া জনসংখ্যাৰ উচ্চ উপভোগৰ স্তৰ প্ৰদূষণৰ প্ৰধান উৎস। উদ্যোগ আৰু যান-বাহনৰ পৰা হোৱা প্ৰদূষণে বায়ু আৰু পানীৰ মানদণ্ড অৱনমিত কৰে।
এই দ্বিভাজনে ভাৰতত পৰিৱেশ নীতি নিৰ্ধাৰণক এক জটিল প্ৰত্যাহ্বানলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিছে, কাৰণ ই দৰিদ্ৰ লোকৰ জীৱন-ধাৰণৰ প্ৰয়োজন আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ ফলত হোৱা প্ৰদূষণ দুয়োটাকে সম্বোধন কৰিবলগীয়া হয়।
ভাৰতত ভূমিৰ অৱনমনৰ বাবে জগৰীয়া কাৰকসমূহ:
বনধ্বংস।
পশুধনৰ দ্বাৰা অত্যাধিক চৰণ।
ঝুম খেতিৰ দৰে অবৈজ্ঞানিক কৃষি পদ্ধতি।
ৰাসায়নিক সাৰ আৰু কীটনাশকৰ অত্যাধিক ব্যৱহাৰ।)
(iii) Briefly write about—(a) industrial sector reform (b) financial sector reform and (c) tax reform measures undertaken as part of the liberalization policy of economic reforms, 1991.
(ভাৰতত ১৯৯১ চনৰ অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ অন্তৰ্গত উদাৰীকৰণ নীতিৰ অংশ ৰূপে ৰূপায়ণ কৰা—(a) উদ্যোগিক খণ্ডৰ সংস্কাৰ (b) বিত্তীয় খণ্ডৰ সংস্কাৰ আৰু (c) কৰ সংস্কাৰৰ বিষয়ে চমুকৈ বৰ্ণনা কৰা।)
Answer:
(a) Industrial Sector Reform: Before 1991, the industrial sector was heavily regulated through a system of licensing. The 1991 reforms abolished industrial licensing for almost all but a few industries (like alcohol, cigarettes, hazardous chemicals). The role of the public sector was reduced, and many areas were opened up for the private sector. This was done to promote competition and efficiency.
(উত্তৰ:
(a) উদ্যোগিক খণ্ডৰ সংস্কাৰ: ১৯৯১ চনৰ আগতে, উদ্যোগিক খণ্ডক অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে বহু পৰিমাণে নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হৈছিল। ১৯৯১ চনৰ সংস্কাৰে কেইটামান উদ্যোগ (যেনে—সুৰা, চিগাৰেট, বিপদজনক ৰাসায়নিক)ৰ বাহিৰে প্ৰায় সকলো উদ্যোগৰ বাবে অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থা বাতিল কৰে। ৰাজহুৱা খণ্ডৰ ভূমিকা হ্ৰাস কৰা হয় আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বাবে বহুতো ক্ষেত্ৰ মুকলি কৰা হয়। এইটো প্ৰতিযোগিতা আৰু দক্ষতা বৃদ্ধিৰ বাবে কৰা হৈছিল।)
(b) Financial Sector Reform: The financial sector in India is regulated by the Reserve Bank of India (RBI). The reforms aimed to reduce the role of the RBI from a regulator to a facilitator of the financial sector. The reforms led to the establishment of private sector banks, both Indian and foreign. Foreign Institutional Investors (FIIs) were allowed to invest in Indian financial markets.
(b) বিত্তীয় খণ্ডৰ সংস্কাৰ: ভাৰতৰ বিত্তীয় খণ্ড ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংক (RBI)ৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত। এই সংস্কাৰৰ লক্ষ্য আছিল RBI-ৰ ভূমিকাক এক নিয়ন্ত্ৰকৰ পৰা বিত্তীয় খণ্ডৰ সহায়কলৈ হ্ৰাস কৰা। এই সংস্কাৰৰ ফলত ভাৰতীয় আৰু বিদেশী দুয়োটা ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংক স্থাপন হয়। বিদেশী প্ৰতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰী (FIIs) সকলক ভাৰতীয় বিত্তীয় বজাৰত বিনিয়োগ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া হৈছিল।)
(c) Tax Reform: Tax reforms are concerned with the reforms in the government’s taxation and public expenditure policies, which are collectively known as its fiscal policy. Since 1991, there has been a continuous reduction in the rates of direct taxes (like income tax) to encourage voluntary disclosure of income. The rates of indirect taxes have also been streamlined to create a common national market for goods and services, culminating in the Goods and Services Tax (GST).
(c) কৰ সংস্কাৰ: কৰ সংস্কাৰ হ’ল চৰকাৰৰ কৰ আৰু ৰাজহুৱা ব্যয় নীতিৰ সংস্কাৰ, যাক সামূহিকভাৱে ৰাজকোষীয় নীতি বুলি কোৱা হয়। ১৯৯১ চনৰ পৰা, আয়ৰ স্বেচ্ছামূলক ঘোষণা উৎসাহিত কৰিবলৈ প্ৰত্যক্ষ কৰ (যেনে—আয়কৰ)ৰ হাৰ নিৰন্তৰভাৱে হ্ৰাস কৰা হৈছে। সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ বাবে এক উমৈহতীয়া ৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰ সৃষ্টি কৰিবলৈ পৰোক্ষ কৰৰ হাৰো সুশৃংখল কৰা হৈছে, যাৰ পৰিণতিত সামগ্ৰী আৰু সেৱা কৰ (GST) প্ৰৱৰ্তন হৈছে।)
-000000-
